კონფლიქტი მთიან ყარაბაღში და მისი გავლენა სოციუმზე (აკრამ აილისლისის „ქვის სიზმრების“, გიუნელ მოვლუდის „ბანაკისა“ და ნარინე აბგარიანის შემოქმედების მიხედვით)

ანოტაცია

მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტი არის ეთნიკური და ტერიტ­ორიული დაპი­რის­პირება სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის, რომ­­ე­­ლიც მთიანი ყარაბაღის რეგიონისა და მის გარშემო მდებ­არე ტერიტორიებზე მიმდინარეობს. ეს კონფლიქტი სათავეს იღ­ე­ბს მე-20 საუკუნის დასაწყისში, მაგრამ განსაკუთრებით გამ­წვ­ავდა 1980-იანი წლების ბოლოს, როცა საბჭოთა კავშირის დაშ­ლის პროცესის ფონზე სომხებმა მთიანი ყარაბაღის დამ­ოუ­კი­დებლობა და აზერბაიჯანიდან გამოყოფა მოითხოვეს.

1992 წლის თებერვალში მომხდარმა „ხოჯალის ხოცვა-ჟლეტამ“[1] გამოიწვია მასობრივი მსხვერპლი მშვიდობიან მოსა­ხლეობაში და მასშტაბური იძულებითი გადაადგილება.  ეს ტრა­გიკული მოვლენა გახდა კონფლიქტის ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე ეპიზოდი, რომელმაც გამოიწვია რეგიონის დემოგრაფიული ცვ­ლ­ილება და დღემდე რჩება დაძაბულობის წყაროდ ორ ქვეყ­ანას შორის. კონფლიქტის გადაუჭრელობა კვლავ ახდენს გავლენას რეგ­იონულ სტაბილურობასა და საერთაშორისო ურთიე­რთო­ბებზე სამხრეთ კავკასიაში. ყარაბაღის კონფლიქტს იძულებით გადა­ადგილებასთან ერთად მოჰყვა ეკონომიკური სირთულეები და ფსიქოლოგიური ტრავმა მრავალი ადამიანისთვის. მთიანი ყრაბაღის კონფლიქტმა მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია ორივე ქვე­ყნის სომხეთისა და აზერბაიჯანის საზოგადოებებზე, რაც აისახა აქრამ აილისლის „ქვის სიზმრებში“, გიუნელ მოვლუდის „ბანაკსა" და ნარინე აბგარიანის მხატვრულ ნაწარმოებებში,  სადაც  გააზრებულად საუბრობენ  ამ კონფლიქტის შედეგებსა და გავ­ლენაზე.  

აქრამ აილისლის „ქვის სიზმრები“,  [2] გიუნელ მოვლუდის „ბანაკი“ და ნარინე აბგარიანის  „განაგრძე ცხოვრება“ არის ნაწა­რმოებები, სადაც მწერლებმა შეძლეს უმძიმეს ადამიანურ მანკ­იე­რებებზე ამაღლებით საკუთარ თავში მტრობისა და სისასტიკის დამარცხება, საპირისპირო მხარის ტკივილის, ტანჯვის გასი­გრ­ძ­ე­განება და გათავისება.

აქრამ აილისლი, ნარინე აბგარიანი  და გიუნელ მოვლუდი - არიან მწერლები, რომლებიც საუბრობენ   ყარაბაღის  ომის და ომის შემდგომ  პერიოდზე, საკუთარი მიწიდან, სახლიდან, შეჩ­ვეული ყოფიდან გამოგდებულ, ყველანაირი საკუთრების დამ­კა­რგავი ადამიანების ბედზე. 

მწერლები  გადმოგვცემენ თავიანთი თვალით დანახულს და განცდილს. სამივე ავტორი ცდილობს  მთელი სული­სკ­ვ­ეთ­ებით  გადმოგვცენ ის ტკივილი და  ტრავმა, რომლებიც ცვლიან ადამიანის ცხოვრებას. სამივე ავტორი საუბრობს იძულებით გად­აა­დგილებულთა ეკონომიკურ სირთულეებსა და ფსიქო­ლო­გიური ტრავმის გამოცდილებაზე [3]  და  ხშირად ეხებიან კონფ­ლ­ი­ქტისა და ომის თემებს[4]  (Alexander, 2004:5).

ავტორები  წარმოაჩენენ კონფლიქტის ორივე მხარეს,  მათ კულტურულ მემკვიდრეობას და ეროვნული იდენტობის საკით­ხებს,  საუბრობენ  ომის აბსურდულობასა და დამანგრეველ შედ­ე­გებზე. მათი პერსონაჟები წარმოაჩენენ ადამიანებს, რომლებიც ცდ­ილობენ შეინარჩუნონ ღირსება და გააგრძელონ ცხოვრება ომისა და კონფლიქტის  მძიმე პირობებში.

ეს ლიტერატურული ნაწარმოებები გვთავაზობენ უნიკა­ლურ შესაძლებლობას, გავიგოთ კონფლიქტის კომპლექსური ბუნ­ება და მისი გავლენა ადამიანთა ცხოვრებასა და  სოციუმზე, რითაც ხელს უწყობენ ემპათიისა და ურთიერთგაგების გაღრ­მა­ვებას.  

სამივე ავტორის შემოქმედება ერთგვარი სარკეა, რომელიც ასახავს  კატასტროფულ ჭეშმარიტებას: ომი და შედეგად ტრავმა არის უცვლელი ტრაგიკული კომპონენტი კაცობრიობის ისტო­რიაში, მათ შორის თანამედროვე სამყაროში.

[1] ”ხოჯალის გენოციდი, რომელიც მთელი აზერბაიჯანელი ხალხის წინააღმდეგაა მიმართული, გახლავთ კაცობრიობის ისტორიაში ბარბაროსული ქმედების გამო­ვლინება; იგი წარმოუდგენელი სისასტიკითა და სასჯელის არაადამიანური მეთ­ოდებით ხასიათდება. ეს გენოციდი ასევე მთელი კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმა­რთული ისტორიული დანაშაულია.”

[2] https://www.armin.am/images/menus/1400/AkramAilisli-Stone-dreams.pdf

[3] Айерман Р. Социальная теория и травма / Р. Айерман // Социологическое обозрение. — Т. 12. — 2013. — № 1. — С. 125.

[4] Казарян К., Исаев Г. Армяне и азербайджанцы залечивают психологические раны после войны.