უცხოელ მოგზაურთა თვალით დანახული თბილისის მოსახლეობა XIX საუკუნეში

ანოტაცია

თბილისი, საქართველოს დედაქალაქი, ოდითგანვე იყო ევროპისა და აზიის კულტურული და პოლიტიკური გზაჯვ­არ­ე­დინი. XIX საუკუნეში, რუსეთის იმპერიის საქართველოზე კონტ­როლის დამყარების შემდეგ თბილისის პოლიტიკური ფუნქცია პირველივე წლებიდან ძირეულად შეიცვალა. ამ კონტექსტში საი­ნტერესოა საქართველოში სხვადასხვა მიზნით მოგზაურ ევრ­ოპელთა თხზულებებსა და ვენსენის არქივში (საფრანგეთი) დაც­ული ცნობები. ამ მოგზაურთ შორის იყვნენ სამხედრო პირები, გეოგრაფები, იურისტები, მწერლები, მხატვრები, ექიმები და სხვ. მათ ნაწერებში დაცული ინფორმაცია თბილისის მოსახლეობის ეთნორელიგიური შემადგენლობის, წეს-ჩვეულებებისა და საქმ­ია­ნობის შესახებ თემატურად დავახარისხეთ და გავაანალიზეთ.

ჩვენს მიერ მოძიებული მასალის მიხედვით ჩანს, რომ თბი­ლისის ძირითად მოსახლეობას სომხები და ქართველები, შედ­არ­ებით მცირე ჯგუფებს კი მუსლიმები, თათრები და სპარსელები, შეადგენდნენ. XIX საუკუნის პირველ წლებში თბილისის მოს­ახ­ლეობას შეემატნენ რუსი სამხედრო მოხელეები და ჯარისკაცები, ოციან წლებში კი აქტიურად დაიწყო სომხებისა და გერმან­ელ­ების ემიგრაცია, რაც სამხედრო, პოლიტიკური, რელიგიური და ეკონომიკური მიზეზებით იყო გამოწვეული. მოგზაურთა ცნო­ბ­ები დიდწილად ეყრდნობა მათ მიერ ქუჩებში, ბაზრებში, ქარვ­ას­ლებსა და ადგილობრივი ხელისუფლების მიერ გამართულ მიღ­ე­ბებზე მიღებულ ინფორმაციას. ამ მასალიდან ჩანს, რომ თბილ­ისში სხვადასხვა მიზნით ჩამოსულთა (ოსები, ლეკები, სპარსე­ლები, ჩერქეზები, დაღესტნელები, ფრანგები, გერმანელი კოლო­ნისტები და სხვ.) იერსახე, აგრეთვე სალაპარაკო ენების სიმ­რა­ვლე და კოსტიუმების მრავალფეროვნება და თბილისს განუ­მე­ო­რებელ კოლორიტს ანიჭებდა. 

უცხოელი მოგზაურები ინფორმაციას თბილისის მოსა­ხლე­ობის ეთნორელიგიური შემადგენლობის, მათი ადათ-წესებისა და ჩვეულებების შესახებ თავიანთი კულტურისა და ღირებ­ულ­ებების პრიზმაში ატარებდნენ. ამიტომ, იმისგან დამოუკიდ­ებ­ლად, თუ რა დრო დაყო ამა თუ იმ მოგზაურმა საქართველოში, მათი ცნობები გარკვეული სუბიექტურობისგან დაზღვეული არ არის. მიუხედავად ამისა, ეს ის ინფორმაციაა, რომელსაც განათ­ლებული ევროპელი მკითხველი იღებდა საქართველოს შესახებ. ამ მოგზაურთა მიერ მოწოდებული მდიდარი მასალა საკვლევად მეტად საინტერესო წყაროა და სწორედ ამაში მდგომარეობს მოგ­ზაურის ნაწერების მნიშვნელობა. 

ზემოთ წარმოდგენილი ინფორმაციის საფუძველზე კი შეი­ძ­ლება ითქვას, რომ მთელი XIX საუკუნის განმავლობაში თბი­ლისი მნიშვნელოვან მულტიკულტურულ როლს ასრულებდა, რადგან იქ ერთმანეთის გვერდით სხვადასხვა ეროვნებისა და რელიგიის წარმომადგენლები თანაარსებობდნენ, რაც ამ ქალაქის მნიშვნელოვანი დამახასიათებელი ნიშნი იყო.